Όνειρο δεμένο στο μουράγιο: Ο Κοινωνικός Διάλογος στην Ναυτιλία.

Του Θεόδωρου Κουτρούκη *

Όνειρο δεμένο στο μουράγιο: Ο Κοινωνικός Διάλογος στην Ναυτιλία

Η ναυτιλία είναι ένας από τους πιο δυναμικούς και συνάμα διεθνοποιημένους κλάδους παραγωγής. Συνέπεια της ταχύτατης προσαρμογής του κλάδου στις επιταγές της παγκοσμιοποίησης είναι η διαφοροποίηση των εργασιακών σχέσεων και η εμφάνιση νέων στρατηγικών διευθέτησης των προβλημάτων του κλάδου, που περιλαμβάνουν τα εργαλεία της κοινωνικής εταιρικότητας.

Στην έρευνα αυτή εξετάζεται η εμπειρία των εταιρικών σχέσεων των κοινωνικών φορέων στην ελληνική ναυτιλία, δεδομένου πως έχει σημειωθεί κάποια πρόοδος στην υιοθέτηση μορφωμάτων ΚΔ στη χώρα μας, προφανώς εξαιτίας και της επίδρασης της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Κοινωνικός Διάλογος

Ο κοινωνικός διάλογος (ΚΔ) έχει οριστεί ως η προσπάθεια επικοινωνίας και συνεννόησης κοινωνικών ομάδων διαφορετικών συμφερόντων, για την επίλυση προβλημάτων που τους αφορούν ή για την αναζήτηση, ανάδειξη ή και κατάκτηση κοινών στόχων ή απλώς για ανταλλαγή απόψεων μεταξύ τους.

Η αναγκαιότητα εγκαθίδρυσης και ενεργοποίησης θεσμών ΚΔ έχει αναγνωριστεί σε διεθνή κλίμακα ως απαραίτητη προϋπόθεση για την πληρέστερη επιτυχία της οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής. Έχει αποδειχτεί ότι αν μια πολιτική επιθυμεί να κερδίσει την υποστήριξη των ενδιαφερόμενων μερών οφείλει να πείσει τα μέρη όχι μόνο πως η πολιτική αυτή χαράσσεται με γνώμονα και το δικό τους συμφέρον αλλά επίσης πως είναι έτοιμη να λάβει υπόψη της τη γνώμη των εκπροσώπων των κοινωνικών εταίρων κατά τη διαμόρφωση αυτής της πολιτικής της. Μολονότι οι φορείς άσκησης πολιτικής δεν μπορούν να αποδεχτούν πλήρως τις απόψεις όλων των επαγγελματικών ομάδων γιατί τα συγκρουόμενα συμφέροντα των τελευταίων οδηγούν συχνά σε αντίθετες θέσεις, είναι εφικτή η ανάπτυξη ενός μηχανισμού δημιουργίας συναίνεσης διαμέσου του οποίου σφυρηλατείται κάποια έννοια του κοινωνικού συμφέροντος ως σύνθεση των ανταγωνιστικών αξιώσεων των κοινωνικών ομάδων.

Ο ΚΔ μπορεί να αναφέρεται στην πληροφόρηση των κοινωνικών εταίρων, τη διαβούλευση και την έκφραση γνώμης από τους τελευταίους, τις διμερείς, τριμερείς ή πολυμερείς διαπραγματεύσεις, τη συνομολόγηση συμφωνιών ή τη συναπόφαση. Επιπλέον, ο ΚΔ μπορεί να διεξαχθεί στα επίπεδα της επιχείρησης, του νομού, της περιφέρειας, του κλάδου, το διεπαγγελματικό, το ευρωπαϊκό και το διεθνές.

Ως προϋποθέσεις επιτυχίας του ΚΔ έχουν επισημανθεί η ύπαρξη πολιτικής βούλησης για ειλικρινή τριμερή συνεργασία και αποδοχή των δεσμεύσεων που ακολουθούν και η αποφυγή της σύγχυσης ρόλων ανάμεσα στην εκτελεστική εξουσία (κυβέρνηση) και το νομοθετικό σώμα, δηλ. τα πολιτικά κόμματα. Επίσης, κρίσιμα για την επιτυχή έκβαση του ΚΔ σε εθνικό επίπεδο θεωρούνται και ορισμένα «τεχνικά ζητήματα», όπως η ύπαρξη αδιάβλητης τεκμηρίωσης, η παρουσία μιας επιστημονικής γραμματείας στην οποία θα ανατίθεται ή τεχνική προετοιμασία του διαλόγου κ.λπ.

Ευρήματα έρευνας

Στόχος της έρευνας ήταν η ανάλυση των υφιστάμενων μορφών ΚΔ, στην ελληνική ναυτιλία. Οι εκπροσωπήσεις των κοινωνικών εταίρων στην ελληνική ναυτιλία, όπως καταγράφηκαν για τις ανάγκες τις εμπειρικής έρευνας αποτελούνταν από κρατικούς φορείς (Υπουργείο Ναυτιλίας) καθώς και εργατικές και εργοδοτικές οργανώσεις της ναυτιλίας. Μετά την επεξεργασία των ερωτηματολογίων της ανοικτής συνέντευξης που διεξήχθη με εκπροσώπους των φορέων της ναυτιλίας, καταρτίστηκε η παρουσίαση των αποτελεσμάτων.

Στον πίνακα 1, καταγράφονται οι πιο ενδεικτικές απαντήσεις των κοινωνικών εταίρων αναφορικά με την άποψη τους περί ΚΔ και τις προσδοκίες τους αναφορικά με το μέλλον του ΚΔ στον κλάδο της ναυτιλίας.Πατήστε ε δώ για να δείτε τον πίνακα

Συμπεράσματα

Ο κοινωνικός διάλογος (ΚΔ) στη ναυτιλία βρίσκεται στην παιδική του ηλικία.

Όπως προέκυψε από την έρευνα ο ΚΔ είτε ενεργοποιείται περιστασιακά ή έχει περιορισμένο πεδίο ρύθμισης διαμέσου θεσμοθετημένων ή άτυπων μηχανισμών με την παρουσία εκπροσώπων των φορέων που κατά περίπτωση ενδιαφέρονται ή θίγονται από τα προς συζήτηση ζητήματα. Ειδικότερα, η σύνοψη των απαντήσεων των φορέων αποτυπώνεται ως εξής:

• Ο ΚΔ είναι ένα χρήσιμο στοιχείο, καθώς η κοινωνική συναίνεση στη ναυτιλία θεωρείται αναγκαία από όλους τους φορείς.
• Οι θεσμοί και οι μηχανισμοί που υπάρχουν στην ελληνική ναυτιλία είναι αρκετοί και περιλαμβάνουν όργανα τριμερούς συνεργασίας (π. χ. Συμβούλιο Εμπορικού Ναυτικού, Συμβούλιο Ακτοπλοϊκών Συγκοινωνιών) άτυπα όργανα με ad hoc συγκρότηση, τις διαδικασίες των συλλογικών διαπραγματεύσεων κ.λπ.
• Στα όργανα, ιδίως τα τριμερούς σύνθεσης, την πρωτοκαθεδρία έχει το κράτος, παρέμβαση που άλλοι απεύχονται (εργοδοτικοί φορείς) και άλλοι εταίροι την αναμένουν (εργατικοί φορείς)
• Τα θέματα που συνήθως συζητούνται στον ΚΔ είναι όλα όσα μπορούν να ρυθμιστούν από ΣΣΕ, η προστασία της υγείας, η εκπαίδευση, η επαγγελματική και κοινωνική ασφάλιση κ.α.
• Τα παράγωγα του ΚΔ είναι συνήθως νομοθετικά κείμενα, διοικητικές πράξεις, αποφάσεις τριμερών οργάνων και συλλογικές συμβάσεις εργασίας.
• Τα κύρια προβλήματα του ΚΔ που αναφέρθηκαν είναι η έλλειψη κουλτούρας διαλόγου, ο κρατικός παρεμβατισμός, η πολυφωνία της εργατικής πλευράς, η γραφειοκρατία, ενώ οι συνέπειες της παγκοσμιοποίησης δυσχεραίνουν τον ΚΔ και περιορίζουν το πεδίο του.
• Αναφορικά με τη συμβολή του ΚΔ, οι περισσότεροι συμμετέχοντας την αξιολογούν ως θετική αλλά περιορισμένη. Επιπλέον επιθυμούν μεγαλύτερη ευελιξία στον ΚΔ , ενώ οι εργατικές και εργοδοτικές οργανώσεις αναμένουν τον περιορισμό του ρόλου του κράτους.
• Όσον αφορά στη συμμετοχή τους σε έναν ενδεχόμενο μόνιμο μηχανισμό ΚΔ πολλοί συμμετέχοντας –χωρίς να τον αρνούνται- εκφράζουν μάλλον επιφυλάξεις για το αν αυτό θα είναι εφικτό ή/και αποτελεσματικό.
• Οι προτάσεις που εκφράζονται για το μέλλον του ΚΔ είναι: α) ειλικρινής διάθεση για έκφραση και σύνθεση των απόψεων των συμμετεχόντων β) ανάπτυξη κουλτούρας διαλόγου γ) καλόπιστη διεξαγωγή δ) αξιοπιστία

Απόψε …αυτοσχεδιάζουμε

Μολαταύτα, δε λείπει και η έντονη κριτική διάθεση των φορέων απέναντι στις υφιστάμενες διαδικασίες ΚΔ. Ειδικότερα, με εξαίρεση τη διαδικασία των συλλογικών διαπραγματεύσεων - ο ΚΔ διενεργείται μάλλον περιστασιακά/ ευκαιριακά και περιορίζεται σε ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των κοινωνικών συνομιλητών χωρίς να επιφέρει πάντοτε κάποιο αποτέλεσμα δεσμευτικού χαρακτήρα ή να συνοδεύεται από εγγυήσεις και δεσμεύσεις για την εφαρμογή των πορισμάτων του. Είναι, μάλιστα, αξιοσημείωτη η διαφοροποίηση στην έννοια του ΚΔ όπως την αντιλαμβάνονται οι επιμέρους φορείς που συμμετέχουν σε ανάλογες διαδικασίες, γεγονός που επιτείνει την ασάφεια γύρω από τις δυνατότητες που προσφέρουν οι τελευταίες. Επίσης, δε λειτουργούν επαρκείς υποστηρικτικοί μηχανισμοί (π.χ. επιστημονικός μηχανισμός τεκμηρίωσης, διοικητική / γραμματειακή στήριξη) με αποτέλεσμα οι απόψεις των συμμετεχόντων, που εκφράζονται στις σχετικές συζητήσεις να αποτελούν μάλλον προϊόν αυτοσχεδιασμού, παρά αποτέλεσμα ώριμων διαδικασιών διαμόρφωσης θέσεων από τους εκπροσωπούμενους φορείς. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι φορείς συμμετέχουν σε συσκέψεις, όπου ο ρόλος τους είναι μάλλον συμβολικός δεδομένου ότι δε διαθέτουν τις δυνατότητες και τα μέσα για να συμμετέχουν σε διαδικασίες τεκμηριωμένου και αποτελεσματικού ΚΔ.

Οι διαδικασίες κοινωνικής εταιρικότητας που επικράτησαν στη ναυτιλία είναι παράγωγα του εθνικού προτύπου κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης και αντανακλούν τα γνωρίσματα του. Είναι πρόδηλο ότι τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά του ΚΔ στο μακροοικονομικό επίπεδο και ιδίως η έλλειψη του αναγκαίου κύρους των διαδικασιών, η στρεβλή αντιπροσώπευση των ποικίλων κοινωνικών συμφερόντων, η σύγχυση ρόλων και εννοιών, η προχειρότητα και ο ευκαιριακός χαρακτήρας της προσέγγισης και η αδυναμία των εκπροσωπούμενων μερών για αυτοδέσμευση στις συμφωνίες-προϊόντα του ΚΔ, αντανακλούνται - τηρουμένων των αναλογιών - και στη ναυτιλία.

Επομένως, οι υφισταμένες διαδικασίες ΚΔ θα μπορούσαν να βελτιωθούν αν αντιμετώπιζαν τα καίρια προβλήματα του ΚΔ όπως τη γραφειοκρατία, την αξιοπιστία του κράτους, τη δυσχέρεια δέσμευσης των κοινωνικών συνομιλητών, την ανεπάρκεια προετοιμασίας και τεκμηρίωσης, την απουσία προληπτικής προσέγγισης στα υπό αντιμετώπιση ζητήματα.

Προοπτικές

Ο κλαδικός ΚΔ βρίσκεται αντιμέτωπος με μία κρίσιμη αντίφαση ανάμεσα στην έντονη στροφή προς την παγκοσμιοποίηση της ελληνικής ναυτιλίας και τη διεξαγωγή του ΚΔ σε εθνικό επίπεδο. Αυτή η αντίφαση της ναυτιλίας είναι ταυτόχρονα και η μεγάλη της ευκαιρία για μια νέα σχέση κοινωνικής εταιρικότητας σε υπερεθνικό επίπεδο.

’λλωστε, η ικανότητα του ΚΔ να επηρεάζει τα ζητήματα του κλάδου είναι πλέον αποδυναμωμένη καθώς γιατί το κέντρο λήψης των κρίσιμων αποφάσεων για τη ναυτιλία βρίσκεται εκτός του «βεληνεκούς» των διαδικασιών ΚΔ και των εθνικών δυνατοτήτων ρύθμισης. Μ’ αυτόν τον τρόπο ο ΚΔ –τουλάχιστο για τα μείζονα προβλήματα του κλάδου - γίνεται φενάκη στο εθνικό επίπεδο γιατί μετατρέπεται απλώς σε μια συνδιαχείριση των συνεπειών που έχουν ήδη επιβληθεί από την παγκόσμια ναυτιλιακή αγορά , με εξαίρεση τα καθημερινά ζητήματα που απασχολούν τα πλοία εθνικού/ τοπικού ενδιαφέροντος (ακτοπλοΐα κ.λπ). Σε αυτό το σκηνικό, οι εθνικές ρυθμίσεις που αντιστοιχούν στον κλάδο της ναυτιλίας, σταδιακά υποχωρούν πολύ περισσότερο από ότι σε λιγότερο διεθνοποιημένους κλάδους της ναυτιλίας.

Ο ΚΔ στη ναυτιλία θα υπηρετηθεί από εθνικούς συνομιλητές αλλά θα κριθεί από την ικανότητα του να αντιμετωπίσει οικουμενικά προβλήματα. Επομένως, είναι αδήριτη η ανάγκη διασύνδεσης του εθνικού κλαδικού ΚΔ με τα διεθνή fora κοινωνικής εταιρικότητας, ώστε να είναι πιο αποτελεσματικός.

* Ο Θ. Κουτρούκης είναι επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου.

Πηγή: Nautilia