Ο ΚΑΤΑ ΘΑΛΑΣΣΑΝ ΠΟΛΕΜΟΣ 1912-1913.

Ναυάρχου Κ. Α. Αλεξανδρή

(Με σπάνια έργα ζωγραφικής του ιδίου του Ναυάρχου)

Από το ομώνυμο βιβλίο του Κ. Α. Αλεξανδρή,

Έκδοση ΓΕΝ/ΥΙΝ, ανατύπωση 2010.

Αναδημοσίευση στο Περί Αλός με την έγκριση

της ΥΙΝ και της Ναυτικής Επιθεωρήσεως.

Α. Η ζωή των αντιτορπιλλικών –Περιπολίαι – Ανθρακεύσεις.

Πιν.Νο 3. "Περιπολία" Ναυάρχου Κ.Α.Αλεξανδρή
ΦΩΤΟ: Ναυτική Επιθεώρηση




Η ζωή επί των αντιτορπιλλικών εν πολέμω είναι πάντοτε σκληρά και επικίνδυνος. Ιδιαιτέρως όμως σκληραί ήσαν αι ασυνθήκαι της επί των αντιτορπιλλικών ζωής κατά τους χειμερινούς μήνας του 1912 –13.

Διότι εις τα πλοία ταύτα είχεν ανατεθεί το λίαν δυσχερές έργον της επιτηρήσεως του στενού των Δαρδανελλίων, μόνης διεξόδου του ασφαλούς εν Ναγαρά ορμητηρίου του Τουρκικού στόλου. Διεξήγετο δε η επιτήρησις αύτη δ’ εναλλασσομένων περιπολιών ομάδων συγκροτουμένων από εν μέγα και δύο μικρά αντιτορπιλλικά. Αλλά και κατά τα ενδιάμεσα χρονικά διαστήματα της εν όρμω Μούδρου παραμονής εχρησιμοποιούντο τα αντιτορπιλλικά δια την νυκτερινήν φρούρησιν του ορμητηρίου.

Η θαλασσία περιοχή των περιπολίών, αι προσβάσεις δηλ. των στενών των Δαρδανελλίων, φημίζεται ανέκαθεν δια τους σκληρούς Βορείους ανέμους του χειμώνος – τις περίφημες «κατεβασιές» - καθώς και δια τα απότομα κύματα, επί των οποίων προσέκρουαν και μέσα εις τα οποία συχνά εχώνοντο αι λεπταί πλώραι των αντιτορπιλλικών. Το ψύχος ήταν συνήθως δριμύτατο, κατά δε τας σκοτεινάς και μακράς χειμερινάς νύκτας ο μόνος οδηγός δια τον υπολογισμόν του στίγματος μας ήτο η δέσμη του μεγάλου προβολέως, που εφρούρει ως «οφθαλμός Λυγκός» την είσοδο των Στενών.

Εκάστη περιπολία διήρκει κατά κανόνα 48 ώρας, κατά το διάστημα των οποίων το πλοίον έπρεπε να τηρήται εις κατάστασιν «προκεχωρημένης ετοιμότητας» προς μάχην. Επειδή δε την εποχήν εκείνην δεν είχε ακόμη εφευρεθεί το radar, τα μάτια με τα κυάλια αποτελούν την μόνην εγγύησιν κατά ενδεχομένης διαφυγής εχθρικού πλοίου μέσα εις το σκότος. Δεν ενθυμούμαι καμμίαν από τας περιπολίας, αυτάς που να διεξήχθην με θάλασσαν γαληνιαίαν, ή έστω και απλώς υποφερτήν. Ο κανών ήτο: θάλασσα τρικυμιώδης, ουρανός γεμάτος απειλητικά νέφη, όχι δε σπανίως αχλύς ή ομίχλη.

Πίν.Νο 4. "ΑΝΘΡΑΚΕΥΣΙΣ".

Ναυάρχου Κ.Α.Αλεξανδρή
ΦΩΤΟ: Ναυτική Επιθεώρηση

Αλλά και όταν επεστρέφαμεν κατάκοποι εις το ορμητήριο
μετά το πέρας της περιπολίας, μήπως ήτο δυνατόν να αναπαυθεί κανείς; Επηκολούθη αμέσως το μαρτύριο της ανθράκευσης προς συμπλήρωσιν των κενωθεισών κατά την περιπολίαν ανθρακαποθηκών του πλοίου. Δια την κατά το ανθρωπίνως δυνατόν ανακούφιση του αντιτορπιλλικών εχρησιμοποιήθει από των αρχών Νοεμβρίου ως προκεχωρημένον ορμητήριον αυτών η Τένεδος, όταν κατεκτήθη και αυτή παρά του στόλου μας εν συνεχεία της καταλήψεως νήσων του Αιγαίου. Εκεί εστάλη να σταθμεύη μαζί με τα αντιτορπιλλικά και το νεότευκτον τότε υποβρύχιον «Δελφίν» - το πρώτο της Παγκοσμίου Ναυτικής Ιστορίας υποβρύχιον, που έλαβε μέρος εις πολεμικάς επιχειρήσεις – με αποστολήν την ενέργειαν επιθέσεως εναντίον οιασδήποτε μονάδος του εχθρικού στόλου που θα επεχείρει να εκπλεύση των στενών.

Αργότερα όμως αποδείχθει, ότι λόγου της αμέσου γειτνιάσεως της προς την έξοδο των στενών και της ελλείψεως ασφαλούς λιμένος η Τένεδος ήτο ακατάλληλος προς τον σκοπόν τούτον.

Β. Η ναυμαχία της Έλλης.

Έφθασε τέλος η μεγάλη ημέρα, την οποίαν όλοι μας, από του ατρομήτου Αρχηγού του Στόλου μέχρι του τελευταίου ναύτου, επεριμέναμεν εναγωνίως. Την 8 π.μ. ώραν της 3 Δ)βρίου εφάνησαν μέσα εις την πρωινήν αχλήν οι καπνοί, ολίγον δε κατόπιν διεγράφησαν και αι σκιαγραφίαι των εκπλεόντων πλοίων του εχθρικού στόλου. Ευρισκόμενοι από της προτεραίας εν περιπολία μεθ’ όλου του στόλου προ των στενών είδαμεν το απίστευτον θέαμα. Ο πιν. 6 το παριστάνει όπως το είδα εγώ από της γεφύρας «του Λέοντος». Από της ναυαρχίδος «Αβέρωφ» εδόθη αμέσως δια βραχιόνων το αθάνατον σήμα του Ναυάρχου Π. Κουντουριώτη:

«Με την βοήθειαν του Θεού και τας ευχάς του βασιλέως μας,

με την δύναμιν του δικαίου και με πεποίθησιν εις την Νίκην

πλέω μεθ’ ορμής ακαθέκτου κατά του εχθρού του Γένους».

"ΕΧΘΡΟΣ ΕΝ ΟΨΕΙ" Πιν. Νο 6 Ναυάρχου Κ.Α.Αλεξανδρή ΦΩΤΟ: Ναυτική Επιθεώρηση

Ταυτοχρόνως ηκούοντο ευκρινώς από το πλοίον μας αι σάλπιγγες του «Αβέρωφ» καλούσαι εις πολεμικήν έγερσιν.

Η πορεία του στόλου όταν ώφθη ο εχθρός, ήτο προς Νότον. Ανεστράφη αμέσως αύτη προς Βορράν δια διαδοχικής στροφής των θωρηκτών, εν ω τα ανιχνευτικά αποκλίνοντα προς τα αριστερά ελάμβαναν θέσιν προς την μη μαχομένη πλευρά των θωρηκτών. Ήτο η «ανάπτυξις του στόλου» προς μάχην.

Δεν προτίθεμαι να επαναλάβω εδώ την, γνωστήν άλλως τε, ιστορίαν της ναυμαχίας. Θα δώσω μόνον μερικάς χαρακτηριστικάς σκηνάς της, όπως τας είδον από την γέφυραν του «Λέοντος», του οποίου η θέσις μάχης ήτο 1.000 μέτρα προς το αριστερόν εγκάρσιον του «Αβέρωφ». Η έναρξις του πυρός των θωρηκτών έγινε την 09.15.

Όταν δε η απόστασις του εχθρού λόγω των συγκλινουσών πορειών ηλαττώθη κάτω του μεγίστου βεληνεκούς των πυροβόλων των 102 χιλ. του «Λέοντος», ηρχίσαμεν και ημείς βάλλοντες δια των μεταξύ των θωρηκτών διακένων κατά του εχθρού, ιδίως δε αφ’ ης στιγμής ο «Αβέρωφ» υψώσας το σημείον «Ζ» (ανεξαρτήτου κινήσεως) όρμισε με την μεγίστην του ταχύτητα κατά του επικεφαλής πλοίου της εχθρικής παρατάξεως, με τον σκοπόν να «διασταυρώση τα ταυ».

Τα επί της ναυαρχίδας συμβάντα κατά την κρίσιμον εκείνην ώραν εικονίζονται εις τους πίνακας 10 και 11 όπως τα εφαντάσθην.

Πιν. Νο 10 Ναυάρχου Κ.Α.Αλεξανδρή.
Δύο οβίδες εξεράγησαν εις το επίστεγον του "Αβέρωφ"
φονεύσασαι τον κελευστήν Κουτζιτζάρην και
τραυματίσασαι τους Στούμπον και Δρούδεν.
ΦΩΤΟ: Ναυτική Επιθεώρηση

Ο πρώτος εκ τούτων παριστά το επίστεγον του «Αβέρωφ» και συγκεκριμένως την θέσιν, ένθα εφονεύθη ο κελευστής σηματωρός («οικιαστής» καθώς ονομάζετο τότε) Ιωάννης Καντζιτζάρης, καθ’ ην στιγμήν ύψωνε την σημαίαν της μάχης επί του κέρατος του επιδρόμου.

Ο δε δεύτερος το εσωτερικόν του Δ’ πύργου κατά την στιγμήν του τραυματισμού του αρχηγού του, ανθυποπλοιάρχου Γκούρα Μαμούρη, όστις απέθανε μετ’ ολίγας ημέρας λόγω μολύνσεως του τραύματός του.

Πίν. Νο 11 Ναυάρχου Κ.Α.Αλεξανδρή. Ο τραυματισμός του
ανθυποπλοιάρχου Μαμούρη 2ος Πύργος 190 Μ.Μ.
ΦΩΤΟ: Ναυτική Επιθεώρηση

Οι δύο ούτοι ήσαν οι μόνοι νεκροί του Στόλου μας κατά την ναυμαχίαν. Είναι τώρα πλέον γνωστόν, ότι η εσπευσμένη άτακτος υποχώρησις του εχθρικού στόλου ωφείλετο περισσότερον εις την κατάπληξιν και την σύγχυσιν που προκάλεσεν εις τον αρχηγόν ο τολμηρός ελιγμός του Ναυάρχου Κουντουριώτη και ολιγώτερον εις τας υλικάς ζημίας, που υπέστη ούτος. Είναι χαρακτηριστικόν τούτο της υπεροχής των ψυχικών δυνάμεων έναντι των υλικών, η οποία δια μίαν ακόμη φοράν κατά την μακραίωνα Ιστορίαν του έδωκε εις το Ναυτικόν μας την νίκην έναντι υπερτέρου υλικώς αντιπάλου.

Γ. Συμπλοκαί ελαφρών σκαφών.

Μέχρι τέλους του μηνός Δ)βρίου 1912 εσημειώθησαν τρεις έξοδοι του τουρκικού στόλου, αίτινες όμως δεν κατέληξαν εις ναυμαχίαν. Η πρώτη εκ τούτων επραγματοποιήθη παρ’ ελαφρών σκαφών κατά την πρωίαν της 9^ης Δ)βρίου, οπότε η μοίρα των «ανιχνευτικών» ενεπλάκη εις μάχην προς το εξελθόν εκ των στενών καταδρομικόν «Μετζητιέ» και τα συνοδεύοντα αυτό τέσσερα αντιτορπιλλικά. Η συμπλοκή διεξήχθη από μεγάλης αποστάσεως, μετά δε το πέρας αυτής και την αποτυχούσαν επίθεσιν του Υ/Β «Δελφίν» κατά του τουρκικού καταδρομικού τα συνοδεύοντα αυτό αντιτορπιλλικά αποσπασθέντα έρριψαν βολάς τινάς κατά της Τενέδου. Καθ’ ον χρόνον ταύτα διέφευγον τα καταδίωξαν τα ανιχνευτικά βάλλοντα κατ’ αυτών, άνευ όμως επιτυχίας.

Περί την μεσημβρίαν ενεφανίσθη προσπλέων ο «Αβέρωφ» και τα τουρκικά πλοία έσπευσαν να εξαφανισθούν υπό την κάλυψιν των φρουρίων της εισόδου των στενών.

Η Δευτέρα έξοδος εσημειώθη την 22αν Δ)βρίου, οπότε έλαβον μέρος και τα τουρκικά θωρηκτά, αφού προηγουμένως τα καταδρομικά «Μετζητιέ» και «Χαμηδιέ» απεμάκρυναν δια του πυρός των τα ημέτερα αντιτορπιλλικά της περιπολίας.

Ο θωρηκτός μας στόλος έφθασε ταχέως εις το πεδίον της συμπλοκής και προς στιγμήν ενομίσθη ότι ο Τουρκικός θωρηκτός στόλος θα επεχείρει δευτέραν αναμέτρησιν με τον ιδικόν μας. Εδόθη μάλιστα και σήμα ναυμαχίας εκ της ναυαρχίδος, αλλά η ελπίς ταχέως διεψεύσθη. Ο εχθρικός στόλος, μόλις αντελήφθη τον ιδικόν μας πλησιάζοντα με τον «Αβέρωφ» επί κεφαλής, απεσύρθη εις το ασφαλές του αγκυροβόλιον.

Τρίτη τέλος έξοδος, αυτήν την φοράν ολοκλήρου του τουρκικού στόλου, επραγματοποιήθη την 29^ην Δεκεμβρίου. Κατ’ αυτήν, ενώ το παλαιόν θωρηκτόν «Ασσάρη-Τεφίκ» αποσπαθέν έβαλε κατά του εν περιπολία «Λέοντος», η κυρία θωρηκτή δύναμις του εχθρικού κάμψασα την άκραν Έλλης κατηυθύνθη προς τον κόλπον του Ξηρού. Διεφάνη και πάλιν η πιθανότης συγκροτήσεως ναυμαχίας, δι ο και ο στόλος μας έσπευσεν επί τόπου. Πριν όμως φθάση εις απόστασιν βολής, ο εχθρικός στόλος απεσύρθη και πάλιν προς τα στενά.

Δ. Η ναυμαχία της Λήμνου.

Η αποφασιστική αυτή σύρραξις μεταξύ των αντιπάλων στόλων μάχης έλαβε χώραν την 5^ην Ιανουαρίου 1913. Είχε προηγηθεί ταύτης η προς το Αιγαίον διαφυγή του «Χαμιδιέ» και ο παρ’ αυτού βομβαρδισμός του εξωπλισμένου Υ)Κ «Μακεδονία», που ήτο αγκυροβολημένον προς επισκευήν του πηδαλίου του εν τω λιμένι Σύρου. Οι Τούρκοι, νομίζοντας ότι ο Κουντουριώτης θα έσπευδε με τον «Αβέρωφ» προς εκδίωξιν του καταδρομικού των, εξέπλευσαν με όλον τον στόλον των και κατευθύνθησαν αποφασιστικώς προς Λήμνον.

Καθώς είχε συμβή εις όλας τας προαναφερθείσας εξόδους του τουρκικού στόλου, συνέπεσε και πάλιν να ευρίσκεται εν περιπολία ο «Λέων». Μόλις ώφθη ο εχθρικός στόλος εκπλέων των στενών, ετέθημεν εις τήρησιν επαφής προς αυτόν, ενώ ο ασυρματιστής μας μετέδιδεν εις τον Αρχηγό του Στόλου τας περί των κινήσεων του εχθρού αναφοράς.



Πιν.Νο 18. Ναυάρχου Κ.Α.Αλεξανδρή
Ο τηλέγραφος του "Λέοντος" ειδοποιεί τον
"Αβέρωφ" περί της εμφανίσεως του εχθρικού στόλου.
ΦΩΤΟ: Ναυτική Επιθεώρηση 

Το συνοδεύον τον εχθρικόν Στόλον μάχης καταδρομικόν «Μετζητιέ» επεχείρησεν ανεπιτυχώς να αποσείση την επαφήν. Αύτη όμως διετηρήθη παρ’ ημών καθ’ όλην την διάρκειαν του πλου προς τα προσβάσεις του Μούδρου, όταν τέλος εφάνη εκπλέων ο «Αβέρωφ» μετά των τριών θωρηκτών. Η επιβράδυνσις του έκπλου ενίσχυσε πιθανώς τον εχθρόν εις την πλάνην του περί απουσίας της ναυαρχίδος μας. Με συγκλινούσας πορείας προς Νότον οι δύο αντίπαλοι στόχοι έφθασαν εις απόστασιν δραστικής βολής απ’ αλλήλων (8.400 μ.) και ήρχισαν το πυρ περί ώραν 11.30.

Η μονομαχία αυτή του πυροβολικού συνεχίσθη επί ημίσειαν περίπου ώραν της αποστάσεως κατελθούσης εις 6.400 μ., οπότε το «Μεσουδιέ» κατά πρώτον βληθέν καιρίως έστρεψεν απομακρυνόμενον, αμέσως δε κατόπιν περί ώραν 12.05 και το «Βαρβαρόσα» και το «Τουργούτ» το ακολούθησαν στρέψαντα κι αυτά αθρόως προς Βορράν.

Ο «Αβέρωφ» δεν έστρεψεν αμέσως προς δίωξιν του εχθρού λόγω εμφανίσεως υπόπτων πλοίων προς ανατολάς, όταν όμως ο Ναύαρχος εβεβαιώθη ότι δεν επρόκειτο περί εχθρικών, έστρεψεν ακολουθούμενος εκ μεγάλης αποστάσεως παρά των παλαιών θωρηκτών και ετέθη εις δίωξιν, παραταθείσαν επί δύο και πλέον ώρας, ενώ τα παλαιά μας θωρηκτά παρά τας απεγνωσμένας προσπαθείας του προσωπικού των μηχανών των ηδύναντο να τον φθάσουν. Εις το ημερολόγιόν μου είχα σημειώσει την στιγμήν της υποχωρήσεως του εχθρού:

«Ώρα 12.25 το εν των δύο γερμανικών (δηλαδή των Γερμανικής ναυπηγήσεως θωρηκτών «Βαρβαρόσα» και «Τουργούτ») φαίνετια ότι είχε σοβαράς βλάβας. Το Ναυαρχικόν σήμα δεν υπάρχει πλέον…»

Η ναυμαχία έληξε περί ώραν 14.30, όταν ο υποχωρών εχθρικός στόλος έφθασεν υπό κάλυψιν των πυροβολείων των Δαρδανελλίων. Η νίκη ήτο πλήρης, καίτοι δεν ουδέν εχθρικόν πλοίον εβυθίσθη, ετέθησαν ταύτα εκτός μάχης. Η σωτηρία των οφείλετο εις το γεγονός ότι εκ της αποστάσεως εξ ης διεξήχθη η ναυμαχία, τα βλήματα των πυροβόλων του «Αβέρωφ» δεν ηδύναντο να διατρήσουν τους παχυτάτους των θώρακας.

Κατά τον επανάπλουν του Στόλου προς το ορμητήριον του οι Αξιωματικοί και το πλήρωμα του «Αβέρωφ» επανηγύρισαν επευφημούντες ζωηρώς τον νικητήν Ναύαρχον Κουντουριώτην.

Αι ζημίαι, τας οποίας υπέστη ο «Αβέρωφ» εκ της εκρήξεως εχθρικού βλήματος των 280 χιλ. εις το διαμέρισμα του νοσοκομείου και της επακολουθησάσης πυρκαϊάς, φαίνονται εις τον πίνακα 23, ενώ ο τελευταίος πίναξ 24 δεικνύει τον στόλον επαναπλέοντα προς Μούδρον.

Πιν.Νο 23. Ναυάρχου Κ.Α.Αλεξανδρή "ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΥΡΚΑΪΑΝ" (Διαμέρισμα Νοσοκομείου του "Αβέρωφ")
ΦΩΤΟ: Ναυτική Επιθεώρηση

Αι εντυπώσεις αύται ενός νεαρού δοκίμου, που συνέπεσε να έχη το φυσικόν δώρον να ζωγραφίζη, αποτελούν μιαν ζωντανήν συμπλήρωσιν των αφηγήσεων, επισήμων και μη, της ενδόξου πολεμικής δράσεως του Στόλου του Αιγαίου, εις την οποίαν ωφείλετο κατά μέγα μέρος και η επιτυχία του όλου Συμμαχικού Απελευθερωτικού Αγώνος 1912-1913.

Πηγή: Περί Αλός